ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΟΚΛΗΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ.

  

 Προκλητή ζήτηση υπηρεσιών υγείας είναι η ζήτηση που δεν αντιστοιχεί σε υπαρκτές ανάγκες υγείας, αλλά προκαλείται από άλλους παράγοντες(Τούντας,2007). Η δυνατότητα που έχει το ιατρικό σώμα ή οι διοικητικοί παράγοντες, καθιερώνοντας ορισμένες υποχρεωτικές διαδικασίες, να προκαλούν την αύξηση των ζητούμενων ως αναγκαίων υπηρεσιών υγείας  ονομάζεται «προκλητή ζήτηση»( Κουντζάκης,2008).

  Η ζήτηση των υπηρεσιών υγείας εξαρτάται αρχικά από το προφίλ υγείας του ελληνικού πληθυσμού. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (ΕΣΥΕ), ο πληθυσμός της Ελλάδας, τα τελευταία 10 χρόνια αυξήθηκε κατά 4,2%. Παράλληλα αύξηση σημείωσε και το προσδόκιμο επιβίωσης των Ελλήνων, το οποίο εκτιμάται στα 79,05 έτη. Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του δείκτης γήρανσης, ο οποίος εκφράζει την εκατοστιαία αναλογία του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, προς τον πληθυσμό με ηλικία κάτω των 14 ετών. Ο δείκτης γήρανσης στην  Ελλάδα αυξήθηκε κατά 45,5% μέσα σε μια δεκαετία, φτάνοντας στο 129,31, το 2006. Η μεταβολή αυτή της σύνθεσης του ελληνικού πληθυσμού έχει οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης και χρήσης των υπηρεσιών υγείας  λόγω των αυξημένων αναγκών των ηλικιωμένων, ιδιαίτερα σε ό, τι αφορά σε νοσήματα φθοράς και χρόνια προβλήματα υγείας(Τούντας,2009).

  Το φαινόμενο της προκλητής ζήτησης εμφανίζεται συνήθως σε συστήματα υγείας, όπου ο ιατρός αμοίβεται κατά πράξη ή κατά παραπομπή και γίνεται πιο έντονο σε περιπτώσεις που το κόστος καλύπτεται από ασφαλιστικούς φορείς.Ακόμη μπορεί να προκληθεί για εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς λόγους, για την ικανοποίηση των ασθενών κυρίως όταν αυτοί δεν είναι σωστά ενημερωμένοι και για την πλήρωση κενών νοσηλευτικών κλινών.Η διαφήμιση επίσης των ιατρικών «προϊόντων» κυρίως στον ιδιωτικό τομέα είναι σημαντικός παράγοντας προκλητής ζήτησης και έχει ως στόχο την κερδοφορία των ιατρικών και φαρμακευτικών επιχειρήσεων.

  Οι περισσότεροι ερευνητές που έχουν μελετήσει το φαινόμενο έχουν διαπιστώσει θετική συσχέτιση ανάμεσα στον αριθμό των γιατρών και την κατανάλωση ιατρικών υπηρεσιών, γεγονός που επιβεβαιώνει την προκλητή ζήτηση. 'Έχει υπολογιστεί ότι αύξηση των γιατρών κατά 10% επιφέρει αύξηση της κατανάλωσης ιατρικών υπηρεσιών κατά 1% (στην περίπτωση των χειρουργών, η αύξηση των εγχειρήσεων είναι 3%) (Τούντας,2007).

  Η υπερβάλλουσα ζήτηση υπηρεσιών υγείας συνδέεται, επίσης, άμεσα με το φαινόμενο της «ηθικής βλάβης». Πιο συγκεκριμένα, η έννοια αυτή οριοθετείται στο γεγονός ότι οι ιατροί και οι ασφαλισμένοι ασθενείς αδιαφορούν για το ύψος των δαπανών των υπηρεσιών που καταναλώνονται, με επακόλουθο οι παρενέργειες της προκλητής ζήτησης να μεγενθύνονται.Επηρεάζει όλα τα συστήματα υγείας, κυρίως όμως έχει αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική αλλά και στην ιδιωτική ασφάλιση των κλάδων υγείας.(Βασιλόπουλος,2010).

  Σε μια αγορά υπηρεσιών υγείας όπου επικρατεί το μοντέλο του τέλειου ανταγωνισμού, το φαινόμενο της προκλητής ζήτησης  ερμηνεύεται με βάση το σημείο ισορροπίας της αγοράς, δηλαδή το σημείο όπου η ζήτηση  ισούται με την προσφορά.Αν αυξηθούν οι ιατροί κι επομένως η προσφορά των υπηρεσιών τους , τότε η καμπύλη προσφοράς θα μετατοπιστεί, δηλαδή οι τιμές θα μειωθούν και η ποσότητα των υπηρεσιών θα αυξηθεί.  Οποιαδήποτε μεταβολή της καμπύλης ζήτησης ή της καμπύλης προσφοράς μεταθέτει το σημείο ισορροπίας, καθώς και τις αντίστοιχες τιμές του αγαθού.Για να είναι, όμως, εφικτή η ύπαρξη μοντέλου τέλειου ανταγωνισμού θα πρέπει να υπάρχουν οι εξής προϋποθέσεις, όπως: ομοιογενές προϊόν, μεγάλος αριθμός παραγωγών και καταναλωτών, βεβαιότητα, μη ύπαρξη «εξωτερικών οικονομιών»,πολύ καλή πληροφόρηση των καταναλωτών και τέλος, ανεξαρτησία προσφοράς και ζήτησης.Το κράτος,επίσης, θα πρέπει να παρεμβαίνει μόνο για την εξασφάλιση κοινωνικής δικαιοσύνης ή όταν κάποια από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν ισχύει(Τούντας,2007).Φυσικά,ένα τέτοιο μοντέλο δεν απαντάται στο χώρο της υγείας.

  Η ελλιπής πληροφόρηση εκ μέρους των ασθενών για την κατάσταση της υγείας τους και για το ποια θεραπεία πρέπει να ακολουθηθεί , αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που επηρέαζει τη ζήτηση. Ο καταναλωτής των υπηρεσιών υγείας, σε αντίθεση με την περίπτωση άλλων αγαθών, δε γνωρίζει ακριβώς την κατάσταση υγείας του, τις εναλλακτικές θεραπείες που υπάρχουν, την αναμενόμενη αποτελεσματικότητα αυτών των παρεμβάσεων και την επίδρασή τους στην υγεία του και γενικότερα στην ατομική του ευημερία, γνώση την οποία κατέχει αποκλειστικά ο γιατρός(Υφαντόπουλος,2003).Αποτέλεσμα αυτού είναι να μην ισχύει  η προϋπόθεση της ανεξαρτησίας προσφοράς και ζήτησης,καθώς πολλοί ιατροί προκειμένου να διατηρήσουν ή να αυξήσουν τα εισοδήματά τους , επιδιώκουν  να αυξήσουν τη ζήτηση .Με τον τρόπο αυτό, αντί να μειωθούν οι τιμές με την αύξηση της προσφοράς , αυξάνει η ποσότητα των υπηρεσιών και κυρίως αυξάνουν οι τιμές(Τούντας,2007).

   Τέλος,λόγω της φύσης του αγαθού της υγείας και της αβεβαιότητας που προκύπτει με την εμφάνιση της νόσου, αλλά και των επιπρόσθετων επιβαρύνσεων, καθώς πολλά νοσήματα εμφανίζονται ξαφνικά και είναι άγνωστη η εξέλιξή τους , όπως π.χ τα μεταδοτικά, που το ύψος των παρεχόμενων υπηρεσιών και δαπανών είναι απρόβλεπτα, το φαινόμενο της προκλητής ζήτησης μπορεί επίσης να επιταθεί (Καραγιάννη,2007).

  Παραδείγματα προκλητής ζήτησης στη χώρα μας είναι ο μεγάλος αριθμός επισκέψεων στον ιατρό ανά ασθενή το χρόνο, η διενέργεια περιττών εργαστηριακών εξετάσεων ή άσκοπων επεμβάσεων π,χ καισαρικών(Τούντας2007), η  υπεράριθμη λειτουργία ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού πχ αξονικών σε σχέση με τον πληθυσμό και η πολυφαρμακία με παράλληλη   αύξηση των φαρμακευτικών δαπανών (Μανιαδάκης,2005). Το γεγονός  αυτό οδηγεί στην μείωση της αποδοτικότητας του συστήματος υγείας ,η οποία προσδιορίζεται από το βαθμό αξιοποίησης των διαθέσιμών πόρων (οικονομικών, ανθρώπινων, υλικών) για την παραγωγή εκροών, οι οποίες μπορεί να είναι είτε ενδιάμεσες εκροές ( outputs), όπως για παράδειγμα ημέρες νοσηλείας, αριθμός νοσηλευόμενων ασθενών, είτε τα τελικά αποτελέσματα υγείας (outcomes), όπως για παράδειγμα η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.

  Σύμφωνα  λοιπόν με τον παραπάνω ορισμό, άριστη αποδοτικότητα παρουσιάζει μια υπηρεσία υγείας, όταν σε ένα δεδομένο πλαίσιο ποιότητας και ποσότητας πόρων επιτυγχάνονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα (Οικονόμου,Τούντας,2007)Το φαινόμενο της προκλητής ζήτησης μειώνει την πιθανότητα επίτευξης άριστης αποδοτικότητας καθώς η κατάσταση αυτή, εκτός από την οικονομική επιβάρυνση που επιφέρει, επιπρόσθετα οδηγεί σε αύξηση του ποσοστού κάλυψης των νοσοκομειακών κλινών, αύξηση της μέσης διάρκειας νοσηλείας των ασθενών, αύξηση του φόρτου εργασίας του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, αύξηση της συχνότητας εγχειρητικών και μετεγχειρητικών επιπλοκών, αύξηση της λίστας αναμονής για πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας ατόμων που πραγματικά έχουν ανάγκη ιατρικής φροντίδας, ενώ παράλληλα περιορίζεται και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

  Επιπρόσθετα με τη διενέργεια περιττών εργαστηριακών εξετάσεων που αφορούν σε νόσους με πολύ χαμηλή επίπτωση στον πληθυσμό, αυξάνεται η πιθανότητα εύρεσης ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων ή και τυχαίων ευρημάτων, που χρήζουν περαιτέρω έλεγχο, οδηγούν σε περισσότερες και πιο δαπανηρές εξετάσεις ή και επεμβατικές πράξεις και παράλληλα προκαλούν ανησυχία στον ασθενή και το περιβάλλον του.  Παράλληλα όσον αφορά στο φαινόμενο της υπερσυνταγογράφησης, εκτός από την αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης, η υπέρμετρη και άσκοπη χρήση φαρμακευτικών ουσιών, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών, ή αλληλεπίδρασης των φαρμάκων, γεγονός που ενδέχεται να περιορίσει τα φαρμακευτικό εύρος και όφελος των απαραίτητων για τον ασθενή φαρμακευτικών ουσιών. Οι παραπάνω καταστάσεις οδηγούν με τη σειρά τους σε περαιτέρω αύξηση των δαπανών υγείας, καθώς χρήζουν εκ νέου ιατρική φροντίδα. Τέλος αξίζει να σημειωθεί πως η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών ουσιών, έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών μικροβίων, φαινόμενο που παρατηρείται έντονα στη χώρα μας και αποτελεί ιδιαίτερα επιβαρυντικό παράγοντα του υγειονομικού μας συστήματος.
ΑΡΣΕΝΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ